در صورت جلسه های کابینه دولت سازندگی آمده که وزارتخانه های آموزش و پرورش، فرهنگ و ارشاد اسلامی و وزارت علوم متولّی آموزش زنان در امر تحدید موالید(کاهش باروری) و ترویج سبک زندگی مطلوب به عنوان نتیجه ی «فرزند کمتر» هستند. امروز نتایج زحمات آن دولتها به بار نشسته!
در پژوهشی سعی شد وضعیت باروری در استان خراسان رضوی بررسی شود.
به گزارش مهرخانه، هدف اصلی مقاله حاضر، همسان‌سازی و تحلیل تباین‌های فضایی باروری در استان خراسان رضوی براساس داده‌های سال 1385 با کاربرد روش توصیفی ـ تحلیلی همراه با آزمون‌های مناسب آماری است.
شناخت تعادل‌های درونی یا صرفاً جمعیتی، به ویژه باروری و تباین‌های آن در فضای جغرافیایی، دارای ارزش کاربردی در زمینه شناسایی مناطق مشکل‌دار و پیش‌بینی بهتر تحولات آینده است. بین تعادل‌های درونی و بیرونی جمعیت مانند روحیه ملی، دانش، فرهنگ و انسجام اجتماعی، رابطه‌ای متقابل وجود دارد. اصولاً جمعیت هنگامی نقش مؤثری در سطح توسعه و قدرت می‌‌یابد، که از هر دو نوع تعادل بهره‌مند باشد.
ایران نمونه بارزی از غالب شدن واقع‌گرایی در تاریخ است. اکنون برخلاف روند غالب در دهه گذشته، ایران از نظر اعمال روش‌های کنترلی، بالاترین سطح را در میان کشورهای اسلامی دارد.
مطالعات در خصوص باروری در ایران بیشتر به دلیل فقدان اطلاعات قابل اتکا، تا سال 1385به صورت نمونه‌ای انجام شده است که در آنها اثبات رابطه باروری با میزان سواد زنان ایران و اختلاف شدید باروری در زنان بی‌سواد (5.4 فرزند) با زنان دیپلم به بالا (1.5 فرزند) در سال 1380 دارای اهمیت فراوان است.
مطالعات نمونه‌ای دیگر در سطوح ملی و منطقه‌ای، عواملی چون بالا رفتن سن ازدواج زنان، اشتغال زنان در خارج از منزل، شهرنشینی، میزان استفاده از ابزار پیشگیری، نوگرایی و بهبود وضعیت زندگی را بر کاهش باروری اثبات کرده‌اند.
استان خراسان رضوی به دلایلی از قبیل دارا بودن 5.6 میلیون نفر جمعیت در سال 1385، تنوع قومی- مذهبی، مرز طولانی با افغانستان و به ویژه نرخ موالید بالا و ناهمگون، جاذبه ویژه‌ای برای مطالعات جمعیتی دارد. برای نمونه در سال 1375 باروری کل در استان خراسان بزرگ 3.4 فرزند و بیشترین و کمترین آن به ترتیب در خواف و کاشمر با 5.49 و 2.77 فرزند، تفاوت آشکاری را نشان داده‌اند.
یکی از اهداف پژوهش حاضر، بررسی و تحلیل رابطه باروری به عنوان متغیر وابسته با شهرنشینی، سواد، فقر و مهاجرپذیری در مقیاس شهرستان‌های خراسان رضوی است.
روش تحقیق
روش تحقیق بنابر ماهیت و اهداف، از نوع توصیفی و تحلیلی است که به ضرورت از آزمون همبستگی و رگرسیون چندمتغیره برای درک روابط بین متغیرها و تبیین تأثیرات آنها استفاده شده است. داده‌های موالید به صورت خام مربوط به سال 1385 از اداره ثبت احوال استان دریافت شده است.
ساختار سنی جمعیت بر میزان موالید تأثیری ندارد
اولین یافته تحقیق حکایت از آن دارد که تناسب تقریباً کاملی بین میزان عمومی و همسان‌شده برقرار است. به عبارتی، ساختار سنی جمعیت تأثیری بر میزان موالید و باروری نداشته و لذا میزان‌های متفاوت باروری متأثر از عوامل دیگری است.
میزان موالید عمومی و همسان‌شده شهرستان‌ها تقریباً برابرند، زیرا حاصل تقسیم تعداد موالید واقعی بر موالید مورد انتظار (نسبت موالید همسان‌شده) با حاصل تقسیم میزان موالید عمومی در شهرستان بر میزان موالید عمومی استان برابر است. از سوی دیگر، حاصل ضرب نسبت موالید همسان‌شده در میزان موالید عمومی استان (موالید همسان‌شده) اختلاف چندانی با موالید عمومی شهرستان‌ها ندارد. تفاوت شهرستان‌های مرزی خواف، تربت‌جام، تایباد، سرخس و درگز با سایر شهرستان‌ها کاملاً واضح است.
نرخ باروری در مناطق سُنّی‌نشین
دومین یافته نشان می‌‌دهد که میزان باروری ویژه سنین 15 تا 29 در مناطق مرزی کاملاً متفاوت از سایر مناطق است. در مجموع در کلیه سنین، شهرستان‌های سُنّی‌نشین خواف، تایباد و تربت‌جام هم‌مرز با کشور افغانستان، باروری بالایی دارند. بیشترین همگونی باروری در سنین 25 تا 29 است و عمده شهرستان‌ها از این نظر در طبقه متوسط قرار گرفته‌اند.
2.1 نفر؛ میزان باروری کل استان
سومین یافته تصریح می‌‌کند میزان باروری در سه شهرستان واقع در مرز شرقی کشور یعنی خواف، تربت‌جام و تایباد، حداقل 23.3 تا حداکثر 45 درصد بیشتر از متوسط استانی است.
در طبقه میانی از نظر شدت باروری، فقط دو شهرستان سرخس (با نسبت موالید همسان‌شده 1.23) و درگز (با نسبت 1.11) واقع در مناطق مرزی استان، مشاهده می‌‌شوند. در نتیجه، بیشترین مقادیر باروری کل (3.1 تا 2.3 فرزند) به ترتیب در شهرستان‌های خواف، تربت‌جام، تایباد، سرخس و درگز به چشم می‌‌خورند. شهرستان مشهد با نسبت موالید همسان‌شده 0.92 و باروری کل 1.88 دیده می‌‌شود و از آن‌جاکه 51 درصد جمعیت استان را در خود جای داده است، میزان باروری کل استان به 2.1 نفر رسیده است.
رابطه معکوس باروری کل با میزان‌های سواد، مهاجرپذیری
در بررسی همبستگی شاخص باروری کل ـ به عنوان برآیند نهایی میزان‌های باروری ویژه سنی ـ با متغیرهای مستقل، نتایج مهمی به دست آمده که نشان از رابطه معکوس و معنادار باروری کل با میزان‌های سواد، مهاجرپذیری از سایر استان‌ها، اندازه جمعیت و شاخص اجتماعی، و رابطه مستقیم معنادار آن با معیار فقر (نسبت خانوارهای زیر پوشش کمیته امداد شهرستان‌ها) است.
عدم رابطه میزان باروری با اشتغال زنان و نیز اشتغال در بخش صنعت می‌‌تواند تاحدی ناشی از ابهام در تعاریف، نوع و سطح فعالیت صنعتی شهرستان‌ها و صحت آمارهای رسمی باشد.
در مجموع، هرچه اندازه جمعیت، نسبت باسوادی، جاذبه مهاجرپذیری از سایر استان‌ها و شاخص توسعه اجتماعی شهرستان بیشتر بوده، باروری کل کمتری اتفاق افتاده است.
بین میزان باروری و شهرنشینی رابطه معنادار وجود ندارد/ عمومیت یافتن کنترل باروری در مناطق روستایی
نبودِ رابطه معنادار بین باروری و شهرنشینی را می‌‌توان نشانه عمومیت‌یابی کنترل باروری در مناطق روستایی دانست؛ مطالعات محلی نیز براساس آمارهای خانه‌های بهداشت، این واقعیت را به اثبات رسانده‌اند.
معناداری رابطه میان میزان باروری و نسبت جذب مهاجر از استان‌ها، در واقع به دلیل قدرت جذب بالاتر شهرستان‌هایی است که از سطوح توسعه بیشتری بهره می‌‌برند. این رابطه در خصوص مهاجران نزدیک (داخل استانی) صادق نیست، در نتیجه رابطه معناداری بین باروری و میزان جذب این گروه از مهاجران برقرار نشده است.
تأثیر سواد بر فرزندآوری
پنجمین یافته نشان می‌‌دهد با ارتقای سطح سواد توأم با شهرنشینی، انتظار می‌‌رود میزان باروری در سنین مذکور در آینده کاهش شدیدی پیدا کند. 40.7 درصد تغییرات متغیر وابسته (باروری 25 تا 29 ساله‌ها) تحت‌تأثیر سواد و شهرنشینی است. در این شهرها سطح باروری عمدتاً به صورت مستقیم تحت‌تأثیر سواد و به صورت معکوس تحت‌تأثیر فقر قرار دارد.
حدود 40 درصد از تغییرات باروری کل به وسیله متغیر سواد و 21.5 درصد به وسیله متغیر فقر تبیین می‌‌شود.
لازم به ذکر است این پژوهش با عنوان کامل « تحلیل جغرافیایی وضعیت باروری در استان خراسان رضوی» توسط حمید شایان انجام شده و سال 1388 در پژوهش‌های جغرافیای انسانی،به چاپ رسیده است.
